Δεκαοχτώ αιώνες χωρίζουν τον Ζακ Λακαριέρ από τον Παυσανία όμως με οδηγό το πάθος τους για την Ελλάδα περιδιαβαίνουν τα αρχαία μνημεία και τους τόπους της αναζητώντας τα ίχνη του παρελθόντος προσφέροντας μια εικόνα για το πως και τι ήταν η Αρχαία Ελλάδα.
Η “Ελλάδος Περιήγησις” αυτή η λεπτομερής περιγραφή των ξακουστών ιερών και των φημισμένων τόπων αποτέλεσε το ευρετήριο αλλά και μια ανεκτίμητη μαρτυρία για τους αρχαιολόγους καθώς ο ίδιος ο Παυσανίας είχε την τύχη να δει ανέπαφα όλα τα μνημεία από τα οποία ελάχιστα σώζονται σήμερα.
Ο Ζακ Λακαριέρ επαναλαμβάνοντας με ακρίβεια τις περιπλανήσεις του έξοχου προκατόχου του ανακαλεί την Ελλάδα της δεκαετίας του ’70 μέσα από σκέψεις και παρατηρήσεις με αφορμή τα κείμενα του Παυσανία και την εικόνα που ο ίδιος λαμβάνει.
Ο Λακαριέρ έρχεται στην Σαλαμίνα να συναντήσει αυτά που έγραψε για το νησί ο Παυσανίας**
H Σαλαµίνα βρίσκεται ακριβώς απέναντι από την Ελευσίνα και εκτείνεται μέχρι τα Μέγαρα. Το όνομα το έδωσε ο Κυχρέας, από το όνομα της µητέρας του, της Σαλαµίνας, κόρης του Ασωπού. Λένε πως ο Φίλαιος, γιος του Ευρυσάκη γιου του Αίαντα, παρέδωσε το νησί στους Αθηναίους, όταν οι τελευταίοι του απένειμαν τον τίτλο του πολίτη της Αθήνας. Στη συνέχεια, πολλά χρόνια αργότερα, οι Αθηναίοι έδιωξαν όλους τους κατοίκους της Σαλαµίνας με το πρόσχηµα πως είχαν φερθεί δειλά στον πόλεµο κατά του Κασσάνδρου.
Ακολουθεί την ίδια διαδρομή με αυτή που ακολουθούν καθημερινά χιλιάδες άνθρωποι ακόμα και σήμερα “Φθάνουμε στη Σαλαμίνα είτε από τον Πειραιά είτε από το Πέραμα ένα λιμανάκι 5χλμ. μακριά από τον Πειραιά”.
Η εικόνα που αντικρίζει δεν διαφέρει από τη σημερινή “…ακριβώς απέναντι σε λιγότερο από ένα χιλιόμετρο τα φώτα της Παλουκιάς* φέγγουν σαν φωτεινό φίδι μέσα στη νύχτα κατά μήκος των βραχωδών λόφων. Η Παλουκιά …είναι ένα παράξενο κοιμητήριο όπου τα πλοία δοκιμασμένα από τα μακρινά ταξίδια σαπίζουν σιγά σιγά μέσα στον κόλπο…Λίγα μέτρα πέρα από το σημεία που κάποτε ναυάγησαν τα περσικά και τα ελληνικά πλοία αυτοί οι σκελετοί που κανείς όπως φαίνεται δεν έχει το κουράγιο να καταστρέψει, φέρνει στη μνήμη όλα τα δεινά της θάλασσας, όλες τις νίκες και τις ήττες των ναυτικών. Έτσι τα κοιμητήρια του σήμερα συναντούν εκείνα του χθες”
Έχοντας μελετήσει και μεταφράσει τα κείμενα του Παυσανία στα γαλλικά γνωρίζει ότι στη Σαλαμίνα δεν έχουν απομείνει παρά ελάχιστα που να μαρτυρούν το ένδοξο πέρασμα της στο χρόνο. Ο ίδιος ο Παυσανίας 1800 χρόνια πριν, αναφέρει μόνο μερικά ερείπια στην αγορά, το ναό του Αίαντα και ένα ξύλινο άγαλμα.
Μπορεί κανείς να δει στη Σαλαμίνα τα ερείπια της αγοράς, ένα ναό του Αίαντα και ένα άγαλμα από ξύλο εβένου. Ακόμα και σήµερα οι Αθηναίοι τιμούν τον Αίαντα και τον γιο του Ευρυσάκη, γιατί υπάρχει πάντοτε στην Αθήνα βωμός του Ευρυσάκη. Κοντά στο λιμάνι της Σαλαμίνας υπάρχει µια πέτρα όπου λέγεται πως ο πατέρας του Αίαντα, ο Τελαμώνας, είχε καθίσει να παρακολουθήσει να ξεμακραίνουν τα πλοία, που έπαιρναν τους γιους του στην Αυλίδα, στην εκστρατεία των Ελλήνων εναντίον της Τροίας.
Ο Λακαριέρ δε βρίσκει τίποτα και απογοητευμένος γράφει: ” Το µοναδικό αρχαίο λείψανο του νησιού είναι ένα τοπωνύµιο, αυτό της κωµόπολης του Αιάντιου, στον κόλπο της Σαλαμίνας, που διαιωνίζει το όνομα του Αίαντα. Εδώ όλα διατηρούν την ανάµνηση του ήρωα, ακόμα και το μοναδικό καφενείο του χωριού, ο Αίας, όπως και τα ψαροκάικα: Τελαμών, Αίας, Ευρυσάκης (ο γιος του Αίαντα)”.
Το επιβλητικό ανάστημα του Αίαντα στοιχειώνει τους μύθους των ντόπιων και ο Παυσανίας γράφει ότι οι επιγονατίδες του είχαν το μέγεθος δίσκου που χρησιμοποιούν τα παιδιά στο πένταθλο! Γράφει επίσης για ένα λουλούδι, ένα λευκό άνθος με κόκκινα στίγματα λίγο πιο μικρό από κρίνο που φύτρωσε για πρώτη φορά μετά το θάνατο του μυθικού ήρωα το μνήμα του οποίου είχε καταστραφεί από τα κύματα καθώς το ένα μέρος του βρισκόταν από την πλευρά της θάλασσας.
Εκείνοι που κατοικούν στη Σαλαμίνα λένε πως μετά το θάνατο του Αίαντα, είδαν για πρώτη φορά ένα λουλούδι να φυτρώνει στο νησί τους. Είναι ένα λευκό άνθος με κόκκινα στίγµατα, λίγο πιο μικρό από τον κρίνο. ΄Εχει γραμμές σαν αυτές του υακίνθου. Άκουσα επίσης, σχετικά με τον Αίαντα, πως υπήρχει μια παράδοση των Αιολέων: μετά το ναυάγιο του Οδυσσέα, τα κύματα ξέβρασαν τα όπλα του Αχιλλέα µέχρι τον τάφο του Αίαντα. Όσο για το ανάστηµα του ήρωα αυτού, κάποιος από τη Μυσία μου διηγήθηκε τα εξής: μπήκε στο μνήμα του Αίαντα γιατί το μέρος του τάφου από την πλευρά της θάλασσας είχε καταστραφεί από τα κύματα, και έτσι συμπέρανε το μεγάλο ανάστημα του νεκρού. Τα κόκαλα των γονάτων του, που οι γιατροί ονοµάζουν επιγονατίδες, είχαν το μέγεθος του δίσκου που χρησιμοποιούν τα παιδιά στο πένταθλο!
Εκτός από τον μύθο για το ανάστημα αλλά και τον υάκινθο με τις κηλίδες του αίματος ο Λακαριέρ αναζητά μάταια το μισοσκεπασμένο από τη θάλασσα τάφο του Αίαντα τον οποίο αναφέρει ο Παυσανίας και απογοητευμένος γράφει: ” Όσο για τον μισοσκεπασµένο από τη θάλασσα τάφο, τον οποίο αναφέρει ο Παυσανίας, είναι ανώφελο να τον ψάξουμε στη Σαλαμίνα, όπως και τον υάκυνθο µε τις κηλίδες στο χρώμα του αίµατος: και… οι δύο υπήρξαν σύµβολα μιας ζωής γεµάτης γενναιότητα και ηρωισµό, και ενός άδικου θανάτου που κατάφερε να συγκινήσει ακόµα και τα λουλούδια της γης…”.
Το κείμενο αυτό γράφτηκε (2017) με αφορμή την πολύ σπουδαία ανακάλυψη που πήρε ιδιαίτερη δημοσιότητα για την ενάλια ανασκαφή με κτίρια που πλαισίωναν το εμπορικό αλλά και πολεμικό λιμάνι της αρχαίας Σαλαμίνας, τα οποία πιθανόν περιέγραψε και ο Παυσανίας στις ανατολικές ακτές της Σαλαμίνας.
* Ως Παλουκιά πιθανόν να αναφέρει την περιοχή αριστερά όπως ερχόμαστε για το λιμάνι των Παλουκίων.
** Τα αποσπάσματα από τα κείμενα του Παυσανία καθώς και του Ζακ Λακαριέρ είναι από το βιβλίο του Λακαριέρ “Στα ίχνη του Παυσανία”.