Άποψη του ειδικού Εμπειρογνώμονα Καθηγητή Jeremy Maxwell Hills
Δημότη Σαλαμίνας
Πρώην Διευθυντή του Ινστιτούτου Θαλασσίων Πόρων του Ειρηνικού ωκεανού
Νυν σύμβουλο των Ηνωμένων Εθνών σε θέματα προστασίας θαλάσσιου περιβάλλοντος
Μετάφραση: Δρ. Ευανθία Μιχάλαινα Λατανιώτη
Υδατοκαλλιέργεια είναι η εκτροφή ψαριών, καρκινοειδών, μαλακίων, υδρόβιων φυτών, φυκών και άλλων οργανισμών. Η υδατοκαλλιέργεια περιλαμβάνει τη καλλιέργεια πληθυσμών γλυκού και αλμυρού νερού υπό ελεγχόμενες συνθήκες και μπορεί να αντιπαραβληθεί με την εμπορική αλιεία, η οποία είναι η συλλογή άγριων ψαριών.
Η θαλάσσια καλλιέργεια (θαλασσοκαλλιέργεια), κοινώς γνωστή ως θαλάσσια γεωργία, αναφέρεται στην υδατοκαλλιέργεια που ασκείται σε θαλάσσια περιβάλλοντα και σε υποβρύχια ενδιαιτήματα, σε αντίθεση με τα γλυκά νερά [1].
Σήμερα, με τα φυσικά θαλάσσια αποθέματα να εξαντλούνται σε μεγάλο βαθμό στα ελληνικά ύδατα, η παραγωγή ψαριών και οστράκων από τις υδατοκαλλιέργειες είναι υπερδιπλάσια από εκείνη της αλιείας από το φυσικό περιβάλλον. Το 2022, στην Ελλάδα, τα ψάρια που προήλθαν από ιχθυοκαλλιέργειες, ανήλθαν σε 137.000 τόνους (744 εκατ. Ευρώ) – κυρίως η τσιπούρα και το λαβράκι που βρίσκουμε στα σούπερ μάρκετ- [2].
Σήμερα στην Ελλάδα, υπάρχουν περίπου 720 εκμεταλλεύσεις θαλάσσιας υδατοκαλλιέργειας με περίπου 40% παραγωγή ψαριών και 60% οστρακόδερμα.
Ωστόσο, η άμεση απασχόληση στις υδατοκαλλιέργειες περιορίζεται σε 3.671 θέσεις εργασίας μόνο (το 2021) [3] σε σύγκριση με 17.000 ψαράδες με αλιευτικά το 2022 [4]. Επομένως, η εγκατάσταση ιχθυοτροφείων σε περιοχές στις οποίες κυριαρχεί η παραδοσιακή αλιεία, ενδεχομένως να έχει ως αποτέλεσμα την απώλεια θέσεων εργασίας στον ιχθυαλιευτικό κλάδο. Από την άλλη, υπάρχει το παράδοξο, η Ελληνική υδατοκαλλιέργεια να βασίζεται πλήρως στη βιομηχανία αλιείας με παραδοσιακό τρόπο για την παραγωγή της τροφής που δίνεται στα εκτρεφόμενα ψάρια !! Η τροφή αυτή συνίσταται κυρίως σε ιχθυέλαιο και ιχθυάλευρα που εισάγονται από το εξωτερικό, συμπεριλαμβανομένου της νοτίου Αμερικής και της Αφρικής.
Έτσι, το «ελληνικό» ψάρι εκτροφείου που αγοράζουμε πολύ πιθανώς να έχει μεγαλώσει με φαγητά βιομηχανοποιημένης αλιείας από εξωτικές χώρες που εισάγονται στην Ελλάδα!!
Σε ότι αφορά το φυσικό περιβάλλον, οι υδατοκαλλιέργειες προκαλούν περιβαλλοντικές βλάβες που φυσικά διαφοροποιούνται ανάλογα με το είδος που εκτρέφεται, αλλά σε γενικές γραμμές είναι οι εξής :
Ρύπανση: Τα απόβλητα από τις ιχθυοτροφές και τα κόπρανα μολύνουν το νερό και τον βυθό της θάλασσας. Έτσι, η εντατική χρήση των ιχθυοτροφείων οδηγεί σε κακή ποιότητα νερού και ιζημάτων. Επιπλέον, η υψηλή πυκνότητα του αποθέματος ψαριών υποβαθμίζει την ποιότητα του νερού και μεταβάλλει τα επίπεδα του διαλυμένου οξυγόνου και επιπροσθέτως αυξάνει την οξύτητα, το διοξείδιο του άνθρακα και την αμμωνία.
Παράσιτα και ασθένειες: Το περιορισμένο περιβάλλον όπου ζουν τα ψάρια εκτροφής και η αυξημένη επαφή μεταξύ τους συχνά επιτρέπουν στα παράσιτα και τις ασθένειες να ανθίσουν. Επιπλέον, στις συνθήκες των ιχθυοτροφείων δεν υπάρχουν «φυσικά αρπακτικά» που να καταναλώνουν νεκρά ψάρια ή ψάρια που πεθαίνουν και έτσι τα μολυσμένα ψάρια συχνά δεν αφαιρούνται αμέσως από τα καταλύματά τους, γεγονός που μπορεί να προκαλέσει πρόσθετο κίνδυνο στα υπόλοιπα ψάρια που βρίσκονται σε καθεστώς αιχμαλωσίας.
Αντιβιοτικά και φυτοφάρμακα: Τα χημικά και φυτοφάρμακα, που χρησιμοποιούνται σε ορισμένες ιχθυοκαλλιέργειες για τον έλεγχο παρασίτων και ασθενειών, μπορεί επίσης να μολύνει την περιοχή και να επηρεάσει τη θαλάσσια ζωή που περιβάλλει τις ιχθυοκαλλιέργειες. Για τον έλεγχο των νόσων συχνά χορηγούνται προληπτικά αντιβιοτικά με την ελπίδα να ελαχιστοποιηθεί η εξάπλωση νόσων πριν αυτές ξεκινήσουν !!
Καταναλωτικά: Τα τρόφιμα που είναι φορτωμένα με βακτήρια ανθεκτικά στα αντιβιοτικά συμβάλλουν στην αύξηση των ποσοστών της ανθρώπινης αντίστασης στα αντιβιοτικά. Τα δε φυτοφάρμακα, χρησιμοποιούνται για τον έλεγχο ορισμένων ειδών παρασίτων και υπάρχει πάντα ο κίνδυνος να εξαπλωθούν στο υπόλοιπο θαλάσσιο περιβάλλον, καθώς και σε άλλα ζώα όπως π.χ τα πουλιά που τρέφονται από ψάρια.
Αισθητικά: Οι φυσικές ακτογραμμές που έως πρότινος ήταν ελεύθερες και ανεξάρτητες και προς τέρψη των περιπατητών, των θαλάσσιων αθλημάτων (καγιάκ), των ελεύθερων λουόμενων, κλπ, δεσμεύονται και βιομηχανοποιούνται, δρουν ως υποστηρικτικές αποθήκες και τόπους εγκατάστασης ρυπογόνων δραστηριοτήτων, με την ταυτόχρονη απαγόρευση στον δημότη του νησιού να προσεγγίσει τις ακτογραμμές αυτές που νομίμως του ανήκουν, δεδομένου ότι ανήκουν στο Κράτος και όπου, όπως σε όλες τις παραλιακές ακτογραμμές, ο πολίτης θα πρέπει να έχει ελεύθερη πρόσβαση.
Πέραν όμως του γεγονότος ότι τα ψάρια που προέρχονται από έντονα ρυπογόνες και βιομηχανοποιημένες μονάδες παραγωγής ψαριών, δεν θα πρέπει να είναι η πρώτη μας επιλογή για το πιάτο μας, θα πρέπει να σκεφτούμε και τις ευκαιρίες απασχόλησης που οι ιχθυοκαλλιέργειες δημιουργούν σε έναν τόπο, διότι η πραγματικότητα μπορεί να είναι διαφορετική από όσα ακούγονται.
Για παράδειγμα, μια μελέτη για το νησί του Πόρου απέδειξε ότι η αξιοποίηση των πολιτισμικών του και τουριστικών του πόρων θα είχε πενταπλάσα οφέλη στις θέσεις εργασίας από την επέκταση των υδατοκαλλιεργειών και τρεις φορές τον οικονομικό αντίκτυπο της επέκτασης της υδατοκαλλιέργειας ετησίως [5] .
Η υδατοκαλλιέργεια μπορεί να είναι μια έγκυρη επιλογή οικονομικής ανάπτυξης «έσχατης λύσης» σε απομακρυσμένες περιοχές με περιορισμένες εναλλακτικές λύσεις (όπως στη Σκωτία και τη Νορβηγία), αλλά, πρόκειται για μία πολύ κακή επιλογή για νησιώτικες περιοχές που μπορούν εναλλακτικά να προσφέρουν υπέροχες ακτογραμμές για περίπατο, κολύμπι, τρέξιμο, ενάλιες περιοχές για παραδοσιακή αλιεία (σημαντική τόσο για διατροφικούς λόγους όσο για εμπόριο αλλά και τουρισμό), και τόπους με ψυχαγωγική, αισθητική ή πολιτιστική αξία. Όλα αυτά τα προσφέρει το νησί της Σαλαμίνας απλόχερα.
Ευτυχώς, υπάρχει ένα «εργαλείο» που μπορεί να αξιοποιηθεί για την προστασία του Τόπου από τις οικονομικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις των Υδατοκαλλιεργειών: Για έργα που πρέπει να εγκατασταθούν στην παράκτια ζώνη και τον αιγιαλό, το αρμόδιο Υπουργείο (Υπουργείο Περιβάλλοντος) και σύμφωνα με το Νόμο 2971/2001 [6] ) απαιτεί τη διαβούλευση με τις τοπικές κοινωνίες δια μέσω του οικείου Δήμου.
Μόνο όταν εκδοθεί θετική απάντηση από τον Δήμο, μπορεί να εκδοθεί και η απόφαση για τη μίσθωση της τοποθεσίας για την εφαρμογή υδατοκαλλιεργειών.
Αναφορές:
[1] https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A5%CE%B4%CE%B1%CF%84%CE%BF%CE%BA% CE%B1%CE%BB%CE%BB%CE%B9%CE%AD%CF%81%CE%B3%CE%B5%CE%B9%CE%B1
[2]
https://fishfromgreece.com/wp-content/uploads/2023/12/HAPO_AR23_WEBNEW_compressed.pdf
[3]
https://fishfromgreece.com/wp-content/uploads/2023/12/HAPO_AR23_WEBNEW_compressed.pdf
[4] https://www.statistics.gr/en/statistics/-/publication/SPA03/
[5] https://www.rauchfoundation.org/files/7616/9609/9245/HRA_Eco_Analysis_Presentation_Poros.FINA
[6] https://www.fao.org/fishery/es/legalframework/gr/en
